De militaire stad

De militaire stad

Naast de vestingwerken rondom de stad in de verschillende periodes waren er in de stad diverse militaire gebouwen, woonhuizen en dergelijke die gebruikt werden voor inkwartiering en andere militaire zaken als bijvoorbeeld een kruitmagazijn. Hier een opsomming met een korte beschrijving van deze gebouwen die voor korte of langere tijd een militaire bestemming hebben gehad. Als de naam en adres in rood zijn aangegeven bestaat het pand nog steeds maar uiteraard niet meer in de genoemde functie en mogelijk ook met bouwkundige veranderingen.


Kazernes:
Mauritskazerne: Kazerne gebouwd 1866 in de vorm van een rechthoekige U met tussen de poten een open binnenplaats en gelegen aan het einde van de Ooipoortstraat. Op dit terrein zou vroeger de Instructieschool voor de Artillerie geplaatst zijn. De kosten bedroegen €46.875,- (fl 103.300). Nadat het in 1938 weer in gebruik was genomen vanwege de dreiging van Duitsland door Anschlusz van Oostenrijk, is het in de Tweede Wereldoorlog 5 jaar gebruikt door de Duitsers. Bij het beleg door de Canadezen is het in de nacht van 4 op 5 april door hen in brand geschoten en afgebrand. Bij de kazerne stond ook een militair badhuis, met militair Gymnastiek Lokaal en een wagenloods.


Aan de F.D.Rooseveltsingel in het plantsoen bij de Halve Maanweg is nog een restant te zien van het voormalige militaire badhuis, gebouwd rond 1918. Dit gedeelte zat volledig ondergronds en behoorde tot het keldergedeelte van het badhuis. Wat daar onder de grond precies de functie was van dit gedeelte is niet bekend. Bij de afbraak van het badhuis (in de tachtiger jaren) heeft men dit gedeelte bewust gespaard om er een vleermuizenbehuizing van te maken.

Kloosterkazerne: Kloosterstraat 13, gebouwd in 1810 met 8 vertrekken voor 4 onderofficieren en 96 soldaten.

Latijnse school: bij de Grote kerk staat op de kadastrale kaart van 1832 als kazerne vermeld voor 62 man

Militaire gebouwen/objecten:
Het Arsenaal: Kloosterstraat 15: ’s lands magazijn voor opslag geschut, munitie en ander materiaal sinds 1732. Militair gebruik tot na de tweede Wereldoorlog. In 1931 deed de gemeente Doesburg een poging het pand voor €4.500,- (fl10.000) te kopen om het in de wintermaanden te laten slopen door werkelozen in het kader van de werkverschaffing. De stenen konden dan gebruikt worden voor restauratie van de oude panden en kon er op het vrijgekomen terrein nieuwbouw komen. Gedeputeerde staten hebben uiteindelijk geen toestemming gegeven voor de aankoop en dus staat het gebouw er nog steeds na een schitterende restauratie met economisch hergebruik. Naar mijn bescheiden mening echt het mooiste gebouw van de stad Doesburg.

Exercitieloods: Barend Ubbinkweg 9: De voormalige exercitieloods, is gebouwd in 1867. Het pand maakte deel uit van de Mauritskazerne, welke in 1866 was gebouwd. De exercitieloods is gelegen aan de oostzijde van de Barend Ubbinkweg.

Woning opzichter “der fortificatien” stond naast de exercitieloods.
Wachthuis Hoge Linie: Dit wachthuis was gelegen in het voormalige fort Bretagne.
Wachthuis Hoge front aan de Meypoort: Stond aan het eind van de Kraakselaan.
Palissadenloods Hoge front aan de Meypoort: Stond in de keel van Lunet 5 en is goed te zien op de kaart uit 1815.
Kochbunker op de Lage Linie: Kochbunkers zijn betonnen bunkers die de Duitsers tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederland opstelden. Deze betonnen bunkers waren prefab constructies die snel en gemakkelijk gefabriceerd en multifunctioneel ingezet konden worden waarbij de schutters een betere bescherming hadden dan vanuit de traditionele aarden loopgraven. De Kochbunker in Doesburg is gelegen in de Lage Linie.

Militaire tehuizen:
Militair tehuis: Veerpoortstraat 31: was het Christelijk militair tehuis. In 1867 in gebruik als kostschool, later Hervormd Centrum bekend onder de naam Pniël. In 1969 gerestaureerd tot woonhuis.

Militair tehuis: Kloosterstraat RK Militair Ver. Gebouw St. Martinus Verenigingsgebouw stond naast de RK Parochiekerk St. Martinus, beide verdwenen.

Militaire Hospitalen:
Militair Hospitaal der derde klasse: Huis op de hoek van de Kosterstraat-Bresstraat. In 1866 had Doesburg weer een nieuw garnizoen gekregen. Een van de voorwaarden was dat er door de Stad een geschikt gebouw ter beschikking werd gesteld voor een ziekeninrichting (infirmerie). Dat werd het herenhuis op de hoek van de Kosterstraat – Bresstraat. Een naastgelegen pand werd tot apotheek en lijkenkamer in gebruik genomen. In dit militair hospitaal konden ongeveer 50 patiënten worden opgenomen. Na 1880 stond het te boek als infirmerie derde klasse.

Vliegende hospitalen (tijdelijke hospitalen als de huidige veldhospitalen: Het Hannoveraanse Hospitaal van onze Duitse bondgenoten kwam in de stad van november 1794 tot februari 1795. Het hospitaal telde permanent 800 à 1000 patiënten en vond onderdak in de Gasthuiskerk, het Weeshuis, de Roomse Kerk in de Waterstraat en een aantal particuliere woningen.
Het kleinere Hessen-Darmstadse Haupt- und Fliegende Hospitaal: beschikte over het “Hof van Arcen” gelegen tussen de Bergstraat en de Heerenstraat.
Koninklijk Pruisisch lazaret : In 1813 werd het Franse bewind door Duitse troepen verdreven, wederom veel zieke en gewonde strijders. Ze werden van november 1813 tot april 1814 verspreid over een tweetal gebouwen, waaronder waarschijnlijk het “Hof van Arcen”. Tezamen hadden beide locaties 16 à 17 ziekenkamers, waarin ongeveer 180 zieken en gewonden konden worden opgenomen.
Militair Hospitaal Roggestraat 20: In het 2e half jaar van 1814 werd het hoekhuis Roggestraat-Koetsveldstraat als militair hospitaal ingericht. Er stonden 23 tweemans kribben. In 1820 werden twee belendende pandjes in de Koetsveldstraat bij de infirmerie betrokken, aangekocht door de Stad. Onder bedreiging dat het garnizoen anders zou vertrekken. Dit dreigement gebeurde op aandringen van de militaire inspectie. Het pand Roggestraat 20 voldeed namelijk niet aan de gestelde eisen. Dit complex heeft tot 1830 dienst gedaan. Toen werd het voormalige hospitaal aan de Paardenmarkt weer betrokken.

Kruitmagazijnen:
Oude Kruithuis “Pulverhuys” Barend Ubbinkweg nabij Looiersgracht.
Buskruitmagazijn tussen de Ooipoort en de Meipoort, Kruitmagazijn Molenveld

Inkwartiering:
Paardenmarkt voor 110 man. Staat op de kadastrale kaart van 1832 als kazerne vermeld.
Nieuwstraat 6/6a (kazerne in 1797) Nieuwstraat heette voorheen Ruiterskwartier. 5 vertrekken voor 5 onderofficieren en 40 soldaten en 7 vertrekken voor 8 onderofficieren en 96 soldaten.
Heerenstraat voor 78 man en 12 onderofficieren. Ingang aan de Bergstraat. Staat op de kadastrale kaart van 1832 als kazerne vermeld.
Veerpoortstraat 43 voor 38 manschappen en 4 paarden. (kadastrale kaart 1832, percelen nr. 674 t/m 677, 2 kazernes, hier staat nu “nieuwbouw”.
Veerpoortstraat 21, 7 vertrekken voor 6 onderofficieren en 70 soldaten (+20 man onder de pannen).
Veerpoortstraat 28, 5 vertrekken voor 28 soldaten.
Kosterstraat 38, 2 vertrekken voor 12 soldaten in de “Smidse van Vossers”.
Kosterstraat 10, 12 soldaten en stalling voor 49 paarden.
Roggestraat 16, 6 vertrekken voor 6 onderofficieren en 32 soldaten +12 man onder de pannen.
Roggestraat 18, 6 vertrekken voor 58 soldaten.
Bergstraat 63-65, 6 vertrekken voor 4 onderofficieren en 42 soldaten.
Hoogestraat, Paardenmarkt en Nieuwstraat: Het Ruiterkwartier waar langere tijd de Cavalerie was ondergebracht.

Officierswoningen:
Aan de rand van de stad in de nabijheid van de voormalige Mauritskazerne hebben ook een aantal officierswoningen gestaan.
Ooipoort 3-5-7 gebouwd rond 1880


Doormansingel 11-13-15 gebouwd rond 1830

Met dank aan:
Margreet Frankot
Henk IJbema
Boek: De vesting Doesborgh, van landweer tot vestingwal