Bouw van de kazematten langs de IJssel:

In 1939 is besloten tot het aanleggen van 2 Kazematlinies. Langs de Maas en IJssel en langs de Peel-Raamstelling en Grebbelinie. In het totaal moesten hier 2000 kazematten worden gebouwd. De bouw werd uitgevoerd door het “bureau stellingbouw” opgericht op 1 februari 1939. De IJssellinie was bedoeld als tijdelijke verdedigingslinie om de mobilisatie en concentratie van het Nederlandse leger te beveiligen. Deze ‘eilandjes‘ moesten de gemechaniseerde legermacht van Duitsland stoppen en minimaal de opmars enig tijd vertragen.

Typen kazematten langs de IJssel bij Doesburg:

Type S – ook wel stekelvarken genoemd – een lichte kazemat met drie schietgaten. Deze kazematten waren bewapend met één lichte mitrailleur en lagen tussen de 200 à 400 meter van elkaar af om zowel flankerend en frontaal vuur uit te kunnen brengen. Dit model was vrij kwetsbaar vanwege hun afmetingen en grote schietgaten. Veel van dit model kazematten werd dan ook uitgeschakeld door een directe treffer op een van de schietgaten. In Doesburg lag er een aan de andere zijde van de IJssel ongeveer tegenover de Veerpoortstraat. Daarnaast nog een groot aantal in de Fraterwaard waar er nog 6 zijn overgebleven.

Type G – kazematten met een gietstalen koepel in een betonnen ombouw. Ook deze kazematten waren bewapend met één zware mitrailleur en dienden om frontaal vuur af te geven op accessen door de stelling. Dit model kazemat was van een klein model waardoor ze een moeilijk doel waren voor vijandelijk vuur. Deze sterke kazematten lagen rondom de brug en enkele in de Fraterwaard. Ze zijn allemaal verdwenen, de Duitse bezetter kon het pantserstaal goed gebruiken, behalve nog een betonnen grondplaat van de G77 in de Fraterwaard.

Type B – een flankerende kazemat van gewapend beton. Deze kazematten waren bewapend met één zware mitrailleur en lagen ongeveer 1000 meter van elkaar af. Doormiddel van een voorgelegen zware dekking van gewapend beton waren ze beveiligd tegen directe treffers op het schietgat. Van deze B kazemat liggen er alleen nog wat betonnen resten aan de rand van de Fraterwaard t.o. de Rotra.

 

10 mei 1940 de strijd om de brug en de kazematten:
Dit deel langs de westelijke kant van de IJssel was bezet door 1-II-35 R.I. Om 4.00 in de ochtend op de 10^e mei trokken de eerste Duitse vliegtuigen hier over. Om 4.15 kwam de melding dat de Duitsers de (Nederlandse) grens hadden overschreden en 5 minuten later is het uitneembare deel van de schipbrug opgeblazen en tot zinken gebracht door Nederlandse Pontonniers. De soldaten sloten zich op in de kazematten achter de stalen deuren en waren van de wereld afgesloten omdat er geen telefoonverbindingen waren.

Duitse opmars vanaf de grens op 10 mei 1940:
Doesburg – In de nacht van 9 op 10 mei begon de opmars van het Duitse 18e Leger. Het 10e korps hiervan viel het midden van ons land aan met twee infanteriedivisies en twee SS regimenten richting de Grebbeberg op de lijn Arnhem-Westervoort, Doesburg, Zutphen en Deventer.

Hier waar de Nederlandse troepen de schipbrug verdedigde lanceerde de Duitse 207e ID de aanval op de brug. Daar verdedigde slechts twee pelotons de westelijke oever van de rivier, maar verdeeld over twee lijnen. Een handvol kazematten met lichte machinegeweren en een 84mm infanterie geschut verdedigde deze oever. De Duitse troepen werden gevormd door het 368e infanterieregiment (Oberst von Österreich), 2e batalion van de SS Standarte en enkele stukken 37mm antitank geschut. Deze troepen werden ondersteund door een aantal 105mm en 150mm artilleriebatterijen en enkele stukken infanteriegeschut van 75mm

En kleinere SS eenheid trachtte een verbinding te leggen met de andere Duitse troepen in Doesburg via de westelijke oever vanuit Arnhem via Velp. In Velp hadden intussen twee Nederlandse secties infanterie een flankverdediging ingericht daar men wist dat de Duitsers bij Arnhem de IJssel reeds waren overgestoken. Een SS verkenningseenheid liep hier later op de dag in een Nederlandse hinderlaag. Hier kwam geen verdere actie die dag tot de IJssellinie de volgende dag door de Duitsers was veroverd.

Om 04.30 is het drijvende deel van de schipbrug door de Nederlandse soldaten tot zinken gebracht. 06.00 een paar Duitse jagers vliegen kort vurend over de Nederlandse linies. Tegelijkertijd verscheen er op de oostoever een Duitse verkenningswagen die een directe treffer kreeg van het aan de overkant staande stuk veldgeschut kreeg, twee Duitsers werden hierbij gedood. Het zou dan kunnen gaan om Ernst Muller Sturmmann en Hans-Georg Nissen.

Volgens de database gesneuvelde Duitse militairen (aan de Doesburgse kant van de IJssel) van Luitenant kolonel b.d. E.H. Brongers:

Ernst Muller Sturmmann 21 jaar Geboortedatum: 19.11.1918 Geboorteplaats: Schattau Datum sneuvelen: 10.05.1940 Plaats sneuvelen: Doesburg. Onderdeel: 7/SS Standarte Der Führer.

Hans-Georg Nissen Kanonnier. 18 jaar. Geboortedatum: 10.06.1921 Geboorteplaats: Hamburg-Altona. Datum sneuvelen: 13.05.1940 Plaats sneuvelen: Doesburg aan verwondingen opgelopen 10 mei 1940. Onderdeel: 2/AR 207. Na informatie is inderdaad gebleken dat er een Duitse soldaat gedurende een aantal dagen is verpleegd in het Gasthuis en daar dus vermoedelijk is overleden.

Helmut Taubert soldaat. 19 jaar. Geboortedatum: 11.07.1920. geboorteplaats onbekend.
Datum sneuvelen: 10.05.1940 Plaats sneuvelen: Doesburg/Dieren (sector) Onderdeel: 6/SS Standarte Der Führer

Inmiddels was er een Duitse eenheid actief op de westelijke oever achter de Nederlandse kazematten. Door de eerdere treffer op de Duitse verkenningswagen opende de Duitse artillerie en infanterie het vuur op de kazematten. Het kanon nabij de schipbrug kreeg hierbij een directe treffer en hierbij werden een aantal soldaten gedood. Drie kazematten werden door het Duitse vuur buiten gevecht gesteld.

De Duitsers waren meesters in het improviseren en legde een nieuw drijvend deel in de schipbrug binnen zeer korte tijd. In de tussentijd werden alle kazematten aangevallen vanaf de onbeschermde achterkanten. De tweede Nederlandse lijn achter de Dierense hank hield stand tot 12.00. De compagnies commandant sneuvelde bij de verdediging van zijn hoofdkwartier in de nabij gelegen boerderij.

Gebeurtenissen per Kazemat langs de IJssel t.o. Doesburg en Fraterwaard 1-II-35 RI vier sectievakken elk onder bevel van een luitenant:

Rechter vak: kazematten 59, 59A, 61,62,63 + 1 st. pag. luitenant A.A.D.G. van Reekum
2e vak: kazematten 64 t/m 68 + 1 st 6 veld en 1 st. 8 st. res. 1e luit. W.F.R.A. van Vrijaldenhoven
3e vak: kazematten 69 t/m 73. reserve-luitenant F.A. Jacobs

Linker vak: kazematten 74 t/m 77 + 1 st pag en 1 st 8 st. W.A.A.M. Verhoeven
2-II-35 RI vier sectievakken elk onder bevel van een luitenant:

G63 Heeft geen vuur uitgebracht bij gebrek aan doelen
PAG  Bij de Steenfabriek (4.7cm pantserafweergeschut Bohler) Onder commando van vaandrig Schalbach neemt dit stuk doelen aan de oostzijde regelmatig onder vuur. Brengt een binnenvaartschip tot zinken.
G64 Bestreek de haven van Doesburg en de Angerlose brug. Onder Luitenant Van Vrijaldenhoven 6.30 vuur geopend op Duitsers aan de oostzijde. Kreeg diverse treffers Duitse artillerie.
B65 6.30 kazemat ligt onder vuur en betonijzer kwam bloot te liggen.
S66 6.30 kazemat ligt onder vuur. Ook van Duitse artillerie. Kreeg een treffer door het schietgat maar bleef zitten in de achterwand.
G67 6.30 kazemat ligt onder vuur. Ook van Duitse artillerie. Commandant zwaargewond. Bestreek het havenhoofd.
G68 Bestrijkt de schipbrug 6.30 mitr. 6.30 Neemt Duitsers op vaste brugdeel onder vuur en krijgt na enkele schoten een treffer in de munitieopslag. Sergeant Brandsema, korporaal Kruithof en van Lingen en soldaat Olijdam (in een loopgraaf) van de politietroepen sneuvelen.

Nabij deze kazemat steken de Duitsers met rubberbootjes de rivier over.
Bestreek als enige de toegangsweg tot de brug. Had achter de kazemat een kleiopstelling, (verhoogde loopgraaf) 6veld 06.00 Duitse verkenningswagen krijgt van dit geschut een directe treffer waarbij twee Duitsers werden gedood.
G69 Schoot maar een richting uit, naar het noordoosten en niet richting van de brug.
B70 Bestrijkt de schipbrug maar wel op 700m afstand. 6.30 mitr. Neemt Duitsers op vaste brugdeel onder vuur. Geen loopgraven vanwege de natte grond maar opgehoogde stellingen.

Reserve-luitenant F.A.Jacobs
S71 15.15 bemanning kazemat krijgsgevangen. Sergeant Sliedregt.
G72 15.15 bemanning kazemat krijgsgevangen. Soldaat Johan Van den Elst e.a.
S73, G74, G75, mitr, pag, G76, G77, S78, S79, S80, S81, G82, B85A, 84A geen acties.
S84 Dierensche Hank 11.00 mitrailleur krijgt een treffer en is buiten gevecht gesteld. Barak van de politietroepen met daarin de Nederlandse CP gelegen tussen de Driekoningenbrug en de Cabenterbrug over de Dierensche Hank.

10.00 Duitsers naderen de brug. 10.30 brug vernield.
S83a 12.00 Compagnie Duitse motorrijders overmeesterd de kazemat.
G83b 12.30 zelfde Compagnie omsingeld deze kazemat. De kapitein Noteboom en de soldaten Badart, Gelderman en hospitaalsoldaat Martens sneuvelen hierbij.

Tweede lijn De tweede lijn kazematten achter de Dierensche Hank houd stand tot 12.00

Duitse aanvallers:
Duits geschut lag achter een grindhoop bij de GTM loods en bij de loodsen van kunstmesthandel Eggink. Tweede artilleriegroep opgesteld voor de stadswallen. Vuurde ook op de stellingen onder Spankeren. Duitse aanval door Duitse 207e Infanterie Divisie.

Bestond uit:
268e infanterieregiment, 2e bataljon SS Standarte “der Fuhrer” en enkele stukken 37mm antitankgeschut. 10/256 Artillerie Regiment met 105mm en 150mm geschut

Hauptmann Schmiedel. 10./ 256. AR ging naar Doesburg. De batterij ging 2,5 km oost van deze stad in stelling. B-Stelle (waarnemingspost) eerst op de watertoren, later in het huis daarnaast. De batterij beveiligde de IJsselovergang die met Floßsäcken plaatsvond. Het eerste schot werd om 9.24 uur afgegeven. Er kwam blijkbaar zwaar tegenvuur. De batterijcommandant, Hauptmann Von Dosky stelde aan de Kdr II./SS “DF” Ostuf [Stubaf ?] Von Scholz voor, het vuur te onderdrukken met de zware wapens van de infanterie. Dat gebeurde. De batterij gaf enkele lagen af, met het doel de geweer- en mitrailleurnesten 400 m west van de IJssel uit te schakelen. Om 11.50 uur konden de eerste aanvalgroepen over. Op de eerste rubberboten bevond zich ook de Funktrupp met de Vorgeschobene Beobachter (VB), Wachtmeister Kube. Hij ging verder te voet op weg naar Dieren. Om 14.20 uur werd van stelling gewisseld naar het noorddeel van Dieren.
bron: website www.grebbeberg.nl

Nog bestaande kazematten:
In de Fraterwaard zijn nog 7 resten van kazematten te vinden. Het zijn op eentje na allemaal S-kazematten, de G kazematten zijn vanwege het pantserstaal verdwenen door de Duitse bezetter vanwege het staal.

bronnen:
Uit Groene boeken
verslag Luitenant Vrijaldenhoven
Wacht aan de IJssel
Waroverholland.nl
Henk IJbema
website Grebbeberg